Qədəri inkar edənlərə rəddiyə (2-ci hissə)

— “İçərinizdən kimisi dünyanı, kimisi də axirəti istəyirdi.” (Ali İmran, 152)
— “Kim yaxşı iş görsə, xeyri özünə, kim də pislik etsə, zərəri özünə olar.” (Fussilət, 49)

Və iddia edirlər ki, bu ayələrdə Allahın  istəyi qeyd olunmadığından, demək bəndə əməli öz istəyi ilə edir və Uca Allahın bu istəkdə bir payı yoxdur.

Bu şübhəyə cavab olaraq deyirik ki, Qurani-Kərimdə insanın iradəsi olan dəlil kifayət qədərdir və bu ayələr də öz-özlüyündə iki qismə bölünür:

—Bu, aləmlərə yalnız bir nəsihətdir –sizlərdən doğru yolda olmaq istəyənlər üçün. Aləmlərin Rəbbi Allah istəməyincə, siz istəyə bilməzsiniz! (Təkvir, 27-29)

Amma Allah istəməyincə, siz istəyə bilməzsiniz! (İnsan, 29-30)

Bu ayələrdə həm Uca Allahın, həm də bəndənin istəyi qeyd edilmişdir, bu ona dəlalət edir ki, bir əməlin həyata keçməsində həm Allahın, həm də insanın istəyi olmalıdır.

— Qadınlarınız sizin tarlanızdır. Tarlanıza nə təhər istəyirsinizsə, yaxınlaşın. (Bəqərə, 223)
— Haqq Rəbbiniz tərəfindəndir. Kim istəyir inansın, kim də istəyir inanmasın. (Kəhf, 29)

 Bu ayələrdə yalnız insanın istəyi qeyd olunsa da, öncəki ayələr dəlildir ki, burada həm də Allahın istəyi qəsd edilir.

— Yaradanların ən yaxşısı olan Allah nə qədər xeyirxahdır! (Muminin, 14)

Və onlar iddia edirlər ki, bu ayədə bir neçə Xaliqdən bəhs edilir, fəqət onların ən gözəli Uca Allahdır. Bu da dəlildir ki, insan öz əməlini özü xəlq edir.

Bu iddiaya cavab olaraq deyirik ki, bu ayədə Xaliq sözü — ən gözəl surət verən mənasındadır. Ümumən ərəb dilşünaslarının (Əbubəkr əl-Ənbəri və s.) qeyd etdiyi kimi, Xəlq sözü iki mənada işlənir. Əsli olmayan, yəni öncələr bənzəri olmayan bir şeyin yaradılması və bir şeyi digər bir hala salmaq, ona başqa bir surət vermək.

Həmçinin Uca Allah buyurur:
— Hər şeyi O xəlq etmişdir. (Ənam, 101)

Burada “hər şey” dedikdə, insanın əməlləri də buraya daxildir.

— Onlara belə xitab ediləcəkdir: «Əməlləriniz sayəsində varis olduğunuz Cənnət budur!» (Əraf, 43)

Və iddia edirlər ki, burada Allah mükafatı insanın öz əməlləri müqabilində verir və bu da dəlildir ki, insan öz əməlini xəlq etməyə qadirdir.

Bu iddiaya cavab olaraq deyirik ki, ayədəki “bimə” sözündə olan “bi” hərfi əməlin səbəbini ifadə etməkdədir. Yəni, o əməlinizin səbəbi müqabilində mənasını verir. Çünki Uca Allah həm səbəbləri, həm də səbəblərdən əmələ gələnləri xəlq etmişdir.

İbn Uyeynə buyurur:
— Əhli-Sünnə alimləri ittifaq etmişdir ki, Cəhənnəmdən qurtuluş Allahın əfvi ilə, Cənnətə giriş isə Allahın rəhmi ilədir. Fəqət, orada dərəcələrə bölüm isə, insanın öz əməlləri müqabilində olacaqdır. Bu Əhli Sünnənin etiqadıdır.

Həmçinin onlara cavab olaraq Qulun əməllərinin Uca Allahın yaratdığını isbat edən ayələri misal göstərmək olar:

— Sizi də, sizin əməllərinizi də Allah yaratmışdır. (Saffət, 96)

— Hər şeyi O xəlq etmişdir. (Ənam, 101)

Həmçinin Huzeyfə (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Rasulullah (Allahın ona salavat və salamı olsun) buyurur:

İmam Buxari bu hədis haqqında deyir:
— Bu hədis dəlildir ki, bəndənin əməllərini Allah (subhənəhu və təalə) yaratmışdır və onlar məxluqdurlar.

Qədəri inkar edənlərin şübhələrini puç edən əqli dəlillər
1- Bu batil əqidə sahiblərinin ən böyük xətası odur ki, onlar Allahın sifəti olan- “Allahın kəlamını”— Hər şeyi O xəlq etmişdir. (Ənam, 101) ayəsinə daxil edirlər, lakin məxluq olan- “qulun əməlini” bu ayədən çıxarırlar. Məhz bu səbəbdən onlar Allahın kitabına məxluq demişdirlər. Yəni, Allahın kəlamını məxluqdan sayırlar, lakin məxluqun özünü məxluqdan saymırlar. Bu həqiqətən də, ağılsızlıqdır.

2- Məgər mümkündürmü ki, Allah insanı yaratsın, lakin onun nə edəcəyindən xəbəri olmasın?! Yəni, bu cür iddia, o anlama gəlir ki, Uca Allah yalnız xəlq etməyi bacarır, bundan sonrasını isə bacarmır. Bu cür iddia isə küfrdür.

3- Bəndə Allahın mülkü olduğu halda, Ondan xəbərsiz nə isə etməsi mümkünsüzdür. Həmçinin, Onun istəmədiyi bir şeyi də edə bilməz, burada mütləq Allahın istəyi olmalıdır.

4- Onlara “Allah qullarının nə edəcəyini öncədən bilirdimi?” sualını verdikdə, həddi aşanlar deyirlər:
— Xeyr! Allah bilmirdi.

Bu söz küfr olduğundan, əksər qədəriyyəçilər belə cavab verir:
— Bəli! Allah öncədən bilirdi.

Və əgər Uca Allah bəndənin nə edəcəyini öncədən bilirdisə, o zaman insan etdiyi bu əməldə Allahın bildiyinə müvafiq oldumu, yoxsa müxalif oldu?

Əgər onlar “Müvafiq oldu!”- desələr, bu o deməkdir ki, bu Allahın istəyi ilə olub.

Əgər “Müxalif oldu!” – desələr, o zaman onların sözündə ziddiyyət yaranır. Yəni, siz Allahın öncədən bildiyini dediniz, bəndə isə Allahın bildiyinə müxalif oldu, bəs elə isə, Allah necə bilirdi? Axı bəndə Onun bildiyinə müxalif oldu?!

— İmam Muslim, Səhih
— İbn Teymiyyə, Fətvalar Toplusu
— İbn Teymiyyə, Sünnənin Minhəci
— İbn Teymiyyə, Əqillə nəql arasındakı ziddiyətin dəff edilməsi
— İbn Teymiyyə, Vasitiyyə əqidəsi.

— Hərb ibn İsmail ibnul-Kirməni, Əhli-Sünnənin Etiqadda İcması
— İbrahim ər-Ruheyli, Əhli-Sünnənin müxtəsər Qədər etiqadı

— İslam Tarixi- kitabı
— İbn Salih əl-Useymin, Gənclərin haqq yoldan azması